Samo się rządzi

Ostatnio rozmyślaliśmy nad kwestią dotyczącą tego, kto rządzi na tej polskiej ziemi. Pewnie napisalibyście mi, że Rada Ministrów to rząd, więc rządzi. I ja bym się z tym nie zgodziła, bo wg mnie polska ziemia sama się rządzi. Czyli przechodzimy do omawiania samorządu terytorialnego. Co ma na ten temat do powiedzenia Konstytucja w Rozdziale VII. Zmartwię Was, Konstytucja nie ma nic do powiedzenia, bo nie mówi. Konstytucja stanowi 😎.

Samorząd terytorialny - co to jest?

Zaczniemy podręcznikowo, od definicji. Skoro za cel stawiam sobie edukację prawną, to trzeba to robić jak należy (chociażby tylko czasami 😉).

Zacznijmy od odpowiedzi na pytanie: co to jest samorząd jako taki?

Mądrzy ludzie podpowiadają, że samorząd jest niezależnym decydowaniem we własnych sprawach, zarządzanie nimi, wykonywanie określonych funkcji samodzielnie. I zaraz po tej definicji dodaje się, że zakres i formy samorządu w państwie określa prawo. W tym miejscu więc pytam: jaki to samorząd, skoro ma ograniczenia? 😉. Cóż, być może samorząd to taka niefortunna nazwa (typu żupan z pasem i z kutasem 😂).

My dziś poruszać będziemy kwestię samorządu terytorialnego. Zapytacie (wiem, że nie 😜) co to jest ten samorząd terytorialny. Niezależnie od wszystkiego odpowiem (w obliczu tego "samo rządu", definicja przyprawia mnie o salwy śmiechu) - forma samorządu o przymusowym charakterze członkostwa, która obejmuje wszystkich ludków na terenie określonej jednostki podziału terytorialnego państwa, polegająca na niezależnym od administracji rządowej zarządzaniu własnymi sprawami przez społeczność lokalną. Cóż, dla porównania napiszę, że w samorządzie zawodowym członkostwo jest poniekąd dobrowolne 😉.

Gmina, powiat, województwo

Tak naprawdę polska ustawa zasadnicza wspomina jedynie o gminie, bowiem zgodnie z Konstytucją, podstawową jednostką samorządu terytorialnego (w skrócie jst - od dziś znacie ten skrót 😊) jest gmina. Dodatkowo na rzecz gminy działa domniemanie kompetencji, które oznacza, że gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego niezastrzeżone dla innych jst. Dobrze, dobrze, myślicie, skoro w ustawie zasadniczej jest mowa tylko o gminie, to skąd się wziął powiat i województwo. Otóż, Drodzy Czytelnicy, Konstytucja przezorna i zawsze ubezpieczona stanowi sobie, że inne jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa. Takie niedomówienie trochę, bo ustaw dotyczących samorządu terytorialnego jest, moim zdaniem, sporo, a nie jedna. Z drugiej strony, zabawne objętościowo byłoby zrobienie z tego jednej ustawy 😉. Przepraszam, mnie to bawi 😁.

Poza powyższym, warto wiedzieć, że jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną oraz przysługuje im prawo własności i inne prawa majątkowe.  

Zadania i finansowanie jst

Przejdźmy od razu do rzeczy. Mamy dwa rodzaje zadań po stronie jst - zadania własne i zadania zlecone. Cóż to jest?

Zadania własne są to zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej i wykonywane przez jst jako właśnie własne. Co do zasady są to zadania, które jst finansuje ze swojego samorządowego budżetu.

Zadania zlecone są to zadania publiczne, które jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa, ustawą zleca się ich wykonanie jst. Za tym przekazaniem zadań winien też iść hajsik. Szczegóły tej procedury określone są w odrębnej ustawie.

Zgodnie z art. 167 Konstytucji RP jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań. Dochodami jst są ich dochody własne, a także subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa. Jak pewnie wiecie jst mają możliwość ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych na zasadach określonych ustawami. Przykładem wdzięcznym opłat lokalnych jest tzw. klimatyczne (głośno niegdyś było w mediach o tym, że w Krakowie płaci się za oddychanie smogiem 🙀).

Wybory i nadzór

Drodzy Czytelnicy, jest wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących (np. w gminie - Rada Gminy) i wykonawczych (np. w gminie - wójt/burmistrz/prezydent).

Wybory do organów stanowiących są, podobnie jak polskie wybory parlamentarne, powszechne, równe, bezpośrednie i tajne, z organami wykonawczymi jest już różnie - jedne wybierane są w wyborach, inne przez określone ustawami organy jst. Właśnie wszystkie te szczegóły i szczególiki regulowane są odrębnymi ustawami, których dziś poruszać nie będziemy.

Nad jednostkami samorządu terytorialnego sprawuje się nadzór pod kątem legalności ich działania (oględnie mówiąc, sprawdza się zgodność ich działań z prawem. Kto sprawuje ten nadzór? Nie kto inny jak Prezes Rady Ministrów i wojewodowie (kurczę bele, zapomniałam ostatnio o wojewodzie, kiedyś nadrobię 😇). W kwestiach spraw finansowych nadzór sprawują regionalne izby obrachunkowe (RIO [de Janeiro] 😝).

Teraz piękny smaczek z naszej Konstytucji - jeśli organ stanowiący samorządu terytorialnego (np. Rada Gminy) jest tak niedobry i rażąco, podkreślam rażąco narusza Konstytucję lub ustawy, Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może go rozwiązać. Czad! 😉

Słowo eksperta

Generalnie rzecz ujmując, ekspert od prawnego zamętu, dokonał tym wpisem jedynie szkicu cienkim ołówkiem, uregulowań dotyczących samorządu terytorialnego. Regulacje tych państw w państwie są tak bogate i rozległe, że jeśli jeszcze teraz nie śpicie, z pewnością byście za moment usnęli. Nie zrobię Wam jednak tego. Idźcie i nauczajcie wszystkich Polaków, o tym, czego dziś się dowiedzieliście! 🙌

Uściski 😗

Post został opracowany na podstawie:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.,
Prawo konstytucyjne, B. Banaszak, Warszawa 2010.

Fotografowali: Emilia Charemska/Ewa Charemska/M.C.